Gece yarısı evin içinde ayak sesleri… 🚶♂️ Ya da birdenbire anlaşılmaz sözcükler fısıldayan bir ses… 😴 Bunlar korku filmlerinden alınmış gibi görünebilir ama aslında oldukça gerçek ve bilimsel açıklaması olan olaylardır. Uyurgezerlik (somnambulizm) ve uykuda konuşma (somnilokvi), insan beyninin uyku sırasında sergilediği en gizemli davranışlardan ikisidir.
Uyurgezerlik Nedir?
Uyurgezerlik, kişinin derin uyku evresinde yataktan kalkıp dolaşması, bazen günlük rutinleri yapmaya çalışması ama bu sırada bilinçsiz olması durumudur. Uyurgezerler çoğunlukla ertesi gün olanları hiç hatırlamaz. Bu fenomen genellikle NREM uykusunun 3. evresinde (yavaş dalga uykusu) gerçekleşir.
📌 Not: Uyurgezerlik ilk kez 17. yüzyılda tıbbi literatüre girmiştir. Günümüzde ise nüfusun yaklaşık %4’ünde düzenli olarak görülmektedir (Ohayon et al., 2012).
Uyurgezerliğin Görülme Sıklığı
- Çocuklarda %15’e kadar çıkabilir
- Yetişkinlerde %4 civarındadır
- Ailesinde uyurgezerlik olanlarda risk 10 kata kadar artar
Beyinde Neler Oluyor?
Uyurgezerlikte beynin bazı bölgeleri uyanıkken, diğerleri hâlâ uykudadır. Özellikle:
- Motor korteks → Hareket etmemizi sağlayan bölge kısmen aktiftir.
- Prefrontal korteks → Mantık, karar verme ve öz farkındalıktan sorumlu bölge kapalıdır.
- Hipokampus → Hafıza merkezi yeterince aktif olmadığı için kişi olayları hatırlamaz.
🗣️ Uykuda Konuşma (Somnilokvi)
Uykuda konuşma ise uyku sırasında kısa süreli sesler, kelimeler veya cümleler söyleme durumudur. Çoğu zaman zararsızdır ve kişi uyandığında bunları hatırlamaz. İlginç olan şu ki, yapılan EEG araştırmaları, bu konuşmalar sırasında beynin dil merkezlerinin (Broca ve Wernicke alanları) kısa süreliğine aktive olduğunu göstermiştir.
🔬 Bilimsel Çalışmalardan Bulgular
- 2009 yılında yapılan bir çalışmada, uyurgezerlerin beyninde uyanıklık ve uyku hâlinin aynı anda görüldüğü gözlemlendi (Mahowald & Schenck, 2009). 🧪
- Uykuda konuşan bireylerin %50’sinde olayın stresli dönemlerde daha sıklaştığı kaydedildi.
- Bir başka araştırmada (Zadra et al., 2013), uyurgezerlik yaşayanların %80’inde aile öyküsü bulunduğu tespit edildi.
Riskler ve Tehlikeler
Her ne kadar çoğu zaman masum bir fenomen olsa da, uyurgezerlik sırasında kişi:
- Merdivenlerden inebilir, düşebilir
- Dışarı çıkıp kaybolabilir
- Nadiren araç kullanmaya çalışabilir
Bu yüzden uyurgezer bireylerin güvenliği için evde önlemler alınması önerilir.
Ne Zaman Doktora Başvurmalı?
Aşağıdaki durumlar görülüyorsa bir uyku uzmanına başvurmak önemlidir:
- Uyurgezerlik sık tekrar ediyorsa (haftada birkaç kez)
- Kişi kendine ya da çevresine zarar verme riski taşıyorsa
- Uykuda konuşma + uyurgezerlik beraber görülüyorsa
- Gündüz aşırı yorgunluk ve dikkat dağınıklığına yol açıyorsa
Önleme ve Tedavi Yöntemleri
- Düzenli uyku rutini oluşturmak
- Stresi azaltmak (meditasyon, nefes egzersizleri)
- Alkol ve ağır yiyeceklerden kaçınmak
- Yatak odasını güvenli hale getirmek (pencere ve kapıları kilitlemek)
- Gerekirse ilaç tedavisi (benzodiazepinler gibi) doktor gözetiminde uygulanabilir
✨Sonuç
Uyurgezerlik ve uykuda konuşma, beynimizin uyku sırasında nasıl karmaşık ve eşsiz bir şekilde çalıştığının en ilginç örneklerindendir. Çoğu zaman zararsız olsa da, güvenlik ve sağlık açısından dikkat edilmesi gerekir. Araştırmalar devam ettikçe, bu gizemli durumların ardındaki sırlar da giderek aydınlanıyor.
Unutmayın: Uyku, sadece dinlenme değil; aynı zamanda beynimizin en büyük laboratuvarıdır.
